mechanizmy wywołujące dysleksję powodują także wiele innych objawów związanych z mową i uczeniem się;
problemy w czytaniu i pisaniu mogą wywołać trudności w innych przedmiotach szkolnych – matematyce, historii, biologii czy nawet muzyce lub wychowaniu fizycznym;
konsekwencją dysleksji mogą stać się problemy emocjonalne – lęk szkolny, zaniżona samoocena, wycofanie czy depresja;
dysleksja w dorosłym życiu ogranicza możliwości wykonywania wielu zawodów wymagających szybkiego zapamiętywania i przetwarzania informacji mówionych lub pisanych.

DYSLEKSJA to problemy pojawiające się NIE TYLKO na początku szkolnej edukacji

jest to problem całego życia, występuje w każdym wieku, dotyczy też dorosłych;
jej wczesne symptomy można zauważyć już w przedszkolu (mówimy wtedy o tzw. RYZYKU DYSLEKSJI)

DYSLEKSJA to trudności występujące zazwyczaj u dzieci INTELIGENTNYCH i PRACOWITYCH oraz ZMOTYWOWANYCH

nie jest prawdą, że dysleksja to wymówka dla leniwych – zdecydowana większość dzieci, także tych, u których później zostanie zdiagnozowana dysleksja, przychodzi do szkoły z nadzieją i radością; jest to długo wyczekiwany moment w ich życiu – wszystkie dzieci CHCĄ się uczyć, CHCĄ czytać i pisać;

odrabianie pracy domowej przez dzieci z dysleksją zajmuje zazwyczaj 2–3 razy więcej czasu niż przez rówieśników, a do tego często dochodzą zajęcia specjalistyczne i terapia – nic dziwnego, że pojawia się u nich zmęczenie, zniechęcenie czy nawet bunt;
diagnozę dysleksji stawia się WYŁĄCZNIE u dzieci o prawidłowym rozwoju intelektualnym – są to trudności specyficzne (nie da się ich wytłumaczyć jakimś oczywistym czynnikiem jak: słabe możliwości umysłowe, utrata słuchu czy przewlekła choroba).

Dysleksja ma RÓŻNE OBLICZA

Dysleksji NIE POKONA intensywna nauka i wielokrotne powtórki

Najlepszy nauczyciel i świetnie prowadzone lekcje NIE WYSTARCZĄ dziecku z dysleksją

DYSLEKSJA nie przekreśla perspektyw dziecka na przyszłość

Podłożem DYSLEKSJI są najczęściej deficyty językowe

W praktyce oznacza to, że dzieci z dysleksją częściej niż ich rówieśnicy mają trudności z:

dostrzeganiem różnic między podobnie brzmiącymi słowami, np. noc–moc, rok–lok,
tworzeniem i rozpoznawaniem rymów,
odnajdywaniem głoski lub sylaby w słowie,
dzieleniem słowa na głoski lub na sylaby,
łączeniem sylab lub głosek w słowa,
powtarzaniem/wymawianiem trudnych słów, np. długich; z tego powodu znacznie częściej i dłużej niż rówieśnicy przekręcają słowa2, np. chirokopter,
zapamiętywaniem nowych słów, nazw własnych,
nauką wierszyków i piosenek,
zapamiętywaniem informacji w stałej kolejności, jak nazwy pór roku, dnia, posiłków, dni tygodnia.

Oprócz deficytu językowego naukowcy zwracają też uwagę na deficyt przetwarzania informacji, a zwłaszcza jego tempo.

DYSLEKSJA – OBJAWY – CZYTANIE

Trudności można najłatwiej zauważyć w czytaniu głośnym; dziecko:

czyta niepewnie, w bardzo wolnym tempie, czyta sylabami lub głoskuje, a potem dopiero próbuje scalić wyraz,
popełnia błędy – opuszcza lub dodaje litery i sylaby, czasem zgaduje.

Zdarza się, że u niektórych dzieci tempo czytania jest dość szybkie, ale za to pojawia się bardzo duża liczba błędów. U niektórych dzieci dyslektycznych problemy dotyczą tylko czytania głośnego, czytanie ciche bywa płynne, a rozumienie jest zachowane. Zwiekiem problemy z czytaniem maleją, ale pozostaje niechęć i szybkie męczenie się tą czynnością.

DYSLEKSJA – OBJAWY DODATKOWE– PISANIE

Trudnościom w czytaniu zwykle towarzyszą znaczące trudności w pisaniu, ale aby zdiagnozować dysleksję, musi pierwotnie wystąpić problem z czytaniem. Trudności w pisaniu mogą oznaczać błędny zapis, niezgodny z zasadami polskiej ortografii – np. wyrazy zawierające Ó, RZ, H itp. Wbrew pozorom te trudności nie są największym problemem, częściej występuje:

pisanie zgodne z wymową, ale niegodne z ortografią – np. chlep, sufka, wzioł, robioł itp.,
opuszczanie, dodawanie lub przestawianie liter i większych cząstek wyrazów (np. samlot, parsol),
problemy z łączeniem i dzieleniem wyrazów np. manowydach, wtorbie i wiele innych.

Zgodnie z aktualnymi przepisami MEN dysleksja jest zaburzeniem diagnozowanym najwcześniej po trzeciej klasie szkoły podstawowej. Natomiast jej ryzyko można i trzeba diagnozować wcześniej – w przedszkolu i szkole:

wstępną diagnozę ryzyka dysleksji może przeprowadzić rodzic i nauczyciel,
pogłebioną, specjalistyczną diagnozę, która ma ukierunkować pracę wspomagającą dziecka, przeprowadza specjalista (psycholog, pedagog i/lub logopeda).

Co robić, jeśli dostrzeżemy oznaki ryzyka dysleksji?

Jeżeli rodzic zaobserwował objawy ryzyka dysleksji, warto spotkać się z nauczycielem w celu skonsultowania dokonanych obserwacji.

W przypadku, gdy nauczyciel zgłosi rodzicowi lub potwierdzi występowanie zauważonych przez niego problemów, można umówić się na spotkanie z pedagogiem lub psychologiem szkolnym.

Niezależnie jednak od tego, rodzic ma prawo szukać pomocy w poradni psychologiczno-pedagogicznej w rejonie swego zamieszkania. Psycholog i pedagog w poradni dokonają pogłębionej i specjalistycznej diagnozy ryzyka dysleksji dostosowanej do wieku dziecka. W efekcie rodzic otrzyma szczegółową opinię wskazującą mocne i słabe strony dziecka oraz zalecenia dotyczące wspomagania rozwoju, terapii i edukacji.

Warto skorzystać z zajęć terapii pedagogicznej. Konieczne mogą się również okazać spotkania z logopedą.

Dziecko nie może zostać poddane takiemu badaniu bez zgody rodzica/opiekuna. Do diagnozy ryzyka dysleksji wykorzystuje się specjalistyczne testy psychologiczne i pedagogiczne, powiązane ze szczegółowym wywiadem i obserwacją dziecka. Wizyta w rejonowej poradni psychologiczno-pedagogicznej nie wymaga skierowania i jest bezpłatna. Rodzic może prosić o badanie na własną rękę i nie musi ujawniać w szkole jego rezultatów, choć zazwyczaj jest to bardzo pomocne.

Warto dodać, że mogą Państwo sami pogłębić wiedzę o zjawisku dysleksji. Na rynku i w internecie dostępnych jest wiele publikacji na ten temat, jak również gotowych materiałów do pracy z dzieckiem. Należy jednak mieć świadomość, że nie wszystkie one są godne polecenia. W przypadku wątpliwości najlepiej zasięgnąć informacji u specjalistów w szkołach, poradniach albo w Polskim Towarzystwie Dysleksji.5 Warto szukać materiałów, które posiadają rekomendację tego towarzystwa.

Pracując z dzieckiem ryzyka dysleksji, należy pamiętać o tym, aby:

dostosowywać wymagania wobec dziecka do jego możliwości w tych zadaniach, które sprawiają mu trudność (np. mniejsze porcje materiału do zapamiętania),
starać się, by wprowadzane ćwiczenia bardziej przypominały zabawę niż naukę,
nie karać za niepowodzenia, a podkreślać nawet najmniejsze postępy,
nie przemęczać dziecka – w przeciwnym wypadku efekty pracy będą minimalne,
dawać dziecku szansę na rozwijanie jego własnych zainteresowań, pasji, hobby,
dawać więcej czasu na wykonywanie zadań, a jednocześnie okazji do ćwiczenia zaburzonych funkcji (np. powtórki, specjalne ćwiczenia – zabawy),
eksperymentować z różnymi rodzajami ćwiczeń,
stymulować wielozmysłowo – w czasie nauki i zabawy wykorzystywać jak najwięcej kanałów zmyslowych,
używać przyjaznych materiałów (atrakcyjne pomoce dydaktyczne do nauki liter, wyrazów, wierszyków i piosenek),
dawać odpowiednie polecenia i wyjaśnienia (krótkie, zwięzłe i jasne),
podkreślać mocne strony dziecka i na nich przede wszystkim opierać się w pracy, koncentrować się na sukcesach, a nie na trudnościach, unikać sytuacji publicznego obnażania słabych stron dziecka i zadbać o to, aby miało szansę rozwijać swoje zainteresowania i odnosić sukcesy na jakimś polu – takie działania będą wspomagać budowanie pozytywnej samooceny.

W pracy z dzieckiem stosuj podejście multisensoryczne (wielozmysłowe)

Każdy człowiek ma modalności zmysłowe, dzięki którym uczy się najbardziej efektywnie. Eksperymentuj, aby odnaleźć to, co jest najbardziej skuteczne w przypadku Twojego dziecka. Przykłady metod bazujących na trzech podstawowych zmysłach:

Metody wizualne: używaj kolorowych karteczek samoprzylepnych, wykorzystuj obrazki, schematy, wykresy, wizualizuj, używaj kolorów do kodowania – podkreślania czy zaznaczania w tekście.

Metody słuchowe: czytaj – niech dziecko słucha, słuchajcie i śpiewajcie piosenki, rapujcie, rymujcie – dla lepszego zapamiętywania.

Metody dotykowo-ruchowe: zapisuj, uczcie się przy wykonywaniu czynności ruchowych (spacerując, biegnąc, jeżdżąc na rowerze, odbijając piłkę).

Najważniejsze cele rodziców dziecka z dysleksją i jej ryzykiem to:

rozmawiać z dzieckiem na temat dysleksji i innych trudności w uczeniu się;
być „rzecznikiem praw” swojego dziecka;
znaleźć dodatkowego nauczyciela do pomocy albo/i terapeutę;
budować i wspomagać samoocenę dziecka;
pomagać w pracy domowej;

Aby uniknąć wstydu z powodu niepowodzeń w nauce szkolnej, dzieci mogą:

pozorować chorobę, aby unikać stresujących dla nich sytuacji,
ukrywać prace wykonywane w szkole lub gubić je,
wynajdywać niezliczone wymówki, by nie wykonywać zadania, pracy domowej itp.
wypracować zachowania stanowiące mechanizm radzenia sobie ze stresem, np. bycie „błaznem klasowym” albo uczniem niegrzecznym (w ich poczuciu lepsze to niż posądzenie, że się jest „głupim”).

Trudnościom w uczeniu się mogą towarzyszyć również problemy w relacjach społecznych. Dzieci z dodatkowo obniżonymi kompetencjami społecznymi mogą otrzymywać dużo negatywnych informacji o sobie ze strony dorosłych (reprymendy, krytyka). Odrzucenie przez inne dzieci, a także dorosłych, może wpływać na poczucie godności dziecka. Aby emocjonalnie sobie z tym radzić, dzieci mogą:

bawić się chętniej z młodszymi dziećmi niż we własnej grupie wiekowej,
przejawiać skłonność do „trzymania się” ze słabszymi uczniami,
unikać aktywności, które wymagają interakcji z innymi dziećmi,
udawać, że im „nie zależy” na dobrych ocenach czy uznaniu.

„Złe” zachowania dzieci z dysleksją, takie jak złość czy gniew, zwykle są wyrazem ich frustracji i cierpienia. Niska samoocena może powodować deprecjację własnej osoby, polegającą na nazywaniu siebie np. „głupim” oraz dostrzeganie tylko własnych wad.

Strategie budowania pozytywnej samooceny Twojego dziecka

Pomóż dziecku rozpoznawać jego własne talenty, zdolności i pozytywne cechy.
Pomóż dziecku rozwijać zainteresowania i wzmacniać obszary, w których jest dobre.
Zachęcaj i wspieraj udział w dodatkowych zajęciach – w klubach sportowych, zajęciach w domach kultury, harcerstwie itp.
Poproś nauczyciela, aby umożliwił dziecku zaprezentowanie jego zalet.
Opowiadaj o ludziach, którym się powiodło mimo tego, że mieli dysleksję lub inne zaburzenia uczenia się. Używaj przykładów znanych osób z dysleksją.
Daj dziecku dostosowane do wieku obowiązki, aby pomóc rozwijać pewność siebie.
Pomóż dziecku osiągać realistyczne minicele jako kroki ku osiąganiu większych celów (metoda małych kroków).
Gdy poprawiasz dziecko – unikaj sarkazmu czy krytykowania jego charakteru lub inteligencji. Gdy zachowa się źle – zwróć uwagę, że zachowanie było złe, a nie ono samo.
Postaraj się, aby dziecko wiedziało, że cenisz je za to, kim jest.
Komunikuj bezwarunkową miłość i niezachwianą wiarę w swoje dziecko.

Tworzenie środowiska do pracy

Razem z dzieckiem wybierz miejsce dogodne do odrabiania lekcji; postaraj się, aby było to miejsce ciche i dobrze oświetlone.
Ogranicz bodźce, które mogą rozpraszać dziecko, np. zbędne hałasy, występujące w Twoim domu w czasie odrabiania lekcji. Wyłącz telewizor.
Upewnij się, czy dziecko ma wszystkie potrzebne przybory oraz dobrze zorganizowaną przestrzeń do pracy.

Wspólnie z Twoim dzieckiem wypracuj harmonogram dnia i zaplanuj codzienny specjalny czas na odrabianie lekcji.

Trzymaj się harmonogramu tak ściśle, jak to tylko możliwe, aby wytworzyć korzystny nawyk.
Dopasuj go do zajęć dodatkowych i pozaszkolnych dziecka, czasu posiłku, innych zadań, a także oczywiście Twojej możliwości udziału.
Staraj się, aby pora nie była zbyt późna – wieczorem dziecko jest zbyt zmęczone.
Uwzględnij preferencje Twojego dziecka: pewne dzieci wolą odrabiać lekcje zaraz po przyjściu ze szkoły, inne potrzebują najpierw zabawy i relaksu.
Niektóre dzieci wolą najpierw odrobić to, co najłatwiejsze i to, co najbardziej lubią, inne odwrotnie – zaczynają od najtrudniejszych prac. Pozwól dziecku spróbować obu rozwiązań, a potem wspólnie wybierzcie to najlepsze dla niego.

BĄDŹ „rzecznikiem praw” swojego dziecka

Ta rola wiążę się z koniecznością głębszego wejścia rodziców w środowisko edukacyjne. Wymaga od rodzica poznania i zrozumienia procedur prawnych (przepisów i rozporządzeń MEN, ustaleń władz oświatowych w regionie, regulaminu i statutu szkoły). Najważniejsze wskazówki:

Zdobądź jak najszerszą wiedzę o problemie Twojego dziecka, korzystając z wszelkich możliwych i wiarygodnych źródeł.
Zbieraj dokumentację dotyczącą dziecka – opinie, wyniki badań, prace dziecka.
Poznaj dokładnie cel programu wspomagającego Twoje dziecko w szkole.
Dbaj o skuteczną i pozytywną komunikację ze szkołą. Doceniaj wysiłki szkoły! Komunikuj się z nauczycielami na początku roku szkolnego i utrzymuj kontakt przez cały rok.

Pamiętajmy o tym, że:

profilaktyka jest zawsze tańsza i bardziej skuteczna od terapii, dlatego należy dbać o wszechstronny rozwój każdego dziecka, zarówno w domu, w przedszkolu, jak i w szkole;
stymulująco na rozwój umysłowy dziecka i jego postępy w nauce oddziałują również zwyczaje czytelnicze rodziców oraz ich nastawienie wobec edukacji i książek.