Co warto wiedzieć o dysleksji?

DYSLEKSJA to przede wszystkim trudności w czytaniu i pisaniu, ale NIE TYLKO

• mechanizmy wywołujące dysleksję powodują także wiele innych objawów związanych z mową i uczeniem się;
• problemy w czytaniu i pisaniu mogą wywołać trudności w innych przedmiotach szkolnych – matematyce, historii, biologii czy nawet muzyce lub wychowaniu fizycznym;
• konsekwencją dysleksji mogą stać się problemy emocjonalne – lęk szkolny, zaniżona samoocena, wycofanie czy depresja;
• dysleksja w dorosłym życiu ogranicza możliwości wykonywania wielu zawodów wymagających szybkiego zapamiętywania i przetwarzania informacji mówionych lub pisanych.

 

DYSLEKSJA to problemy pojawiające się NIE TYLKO na początku szkolnej edukacji

• jest to problem całego życia, występuje w każdym wieku, dotyczy też dorosłych;
• jej wczesne symptomy można zauważyć już w przedszkolu (mówimy wtedy o tzw. RYZYKU DYSLEKSJI)

 

DYSLEKSJA to trudności występujące zazwyczaj u dzieci INTELIGENTNYCH i PRACOWITYCH oraz ZMOTYWOWANYCH

nie jest prawdą, że dysleksja to wymówka dla leniwych – zdecydowana większość dzieci, także tych, u których później zostanie zdiagnozowana dysleksja, przychodzi do szkoły z nadzieją i radością; jest to długo wyczekiwany moment w ich życiu – wszystkie dzieci CHCĄ się uczyć, CHCĄ czytać i pisać;

• odrabianie pracy domowej przez dzieci z dysleksją zajmuje zazwyczaj 2–3 razy więcej czasu niż przez rówieśników, a do tego często dochodzą zajęcia specjalistyczne i terapia – nic dziwnego, że pojawia się u nich zmęczenie, zniechęcenie czy nawet bunt;
• diagnozę dysleksji stawia się WYŁĄCZNIE u dzieci o prawidłowym rozwoju intelektualnym – są to trudności specyficzne (nie da się ich wytłumaczyć jakimś oczywistym czynnikiem jak: słabe możliwości umysłowe, utrata słuchu czy przewlekła choroba).

 

Dysleksja ma RÓŻNE OBLICZA

Dysleksji NIE POKONA intensywna nauka i wielokrotne powtórki

Najlepszy nauczyciel i świetnie prowadzone lekcje NIE WYSTARCZĄ dziecku z dysleksją

DYSLEKSJA nie przekreśla perspektyw dziecka na przyszłość

Podłożem DYSLEKSJI są najczęściej deficyty językowe

W praktyce oznacza to, że dzieci z dysleksją częściej niż ich rówieśnicy mają trudności z: 

• dostrzeganiem różnic między podobnie brzmiącymi słowami, np. noc–moc, rok–lok,
• tworzeniem i rozpoznawaniem rymów,
• odnajdywaniem głoski lub sylaby w słowie,
• dzieleniem słowa na głoski lub na sylaby,
• łączeniem sylab lub głosek w słowa,
• powtarzaniem/wymawianiem trudnych słów, np. długich; z tego powodu znacznie częściej i dłużej niż rówieśnicy przekręcają słowa2, np. chirokopter,
• zapamiętywaniem nowych słów, nazw własnych,
• nauką wierszyków i piosenek,
• zapamiętywaniem informacji w stałej kolejności, jak nazwy pór roku, dnia, posiłków, dni tygodnia.

 

Oprócz deficytu językowego naukowcy zwracają też uwagę na deficyt przetwarzania informacji, a zwłaszcza jego tempo.

DYSLEKSJA – OBJAWY – CZYTANIE

Trudności można najłatwiej zauważyć w czytaniu głośnym; dziecko:

• czyta niepewnie, w bardzo wolnym tempie, czyta sylabami lub głoskuje, a potem dopiero próbuje scalić wyraz,
• popełnia błędy – opuszcza lub dodaje litery i sylaby, czasem zgaduje.

Zdarza się, że u niektórych dzieci tempo czytania jest dość szybkie, ale za to pojawia się bardzo duża liczba błędów. U niektórych dzieci dyslektycznych problemy dotyczą tylko czytania głośnego, czytanie ciche bywa płynne, a rozumienie jest zachowane. Zwiekiem problemy z czytaniem maleją, ale pozostaje niechęć i szybkie męczenie się tą czynnością.

DYSLEKSJA – OBJAWY DODATKOWE– PISANIE

Trudnościom w czytaniu zwykle towarzyszą znaczące trudności w pisaniu, ale aby zdiagnozować dysleksję, musi pierwotnie wystąpić problem z czytaniem. Trudności w pisaniu mogą oznaczać błędny zapis, niezgodny z zasadami polskiej ortografii – np. wyrazy zawierające Ó, RZ, H itp. Wbrew pozorom te trudności nie są największym problemem, częściej występuje:

• pisanie zgodne z wymową, ale niegodne z ortografią – np. chlep, sufka, wzioł, robioł itp.,
• opuszczanie, dodawanie lub przestawianie liter i większych cząstek wyrazów (np. samlot, parsol),
• problemy z łączeniem i dzieleniem wyrazów np. manowydach, wtorbie i wiele innych.

Zgodnie z aktualnymi przepisami MEN dysleksja jest zaburzeniem diagnozowanym najwcześniej po trzeciej klasie szkoły podstawowej. Natomiast jej ryzyko można i trzeba diagnozować wcześniej – w przedszkolu i szkole:

• wstępną diagnozę ryzyka dysleksji może przeprowadzić rodzic i nauczyciel,
• pogłebioną, specjalistyczną diagnozę, która ma ukierunkować pracę wspomagającą dziecka, przeprowadza specjalista (psycholog, pedagog i/lub logopeda).

 

Co robić, jeśli dostrzeżemy oznaki ryzyka dysleksji?

Jeżeli rodzic zaobserwował objawy ryzyka dysleksji, warto spotkać się z nauczycielem w celu skonsultowania dokonanych obserwacji.

W przypadku, gdy nauczyciel zgłosi rodzicowi lub potwierdzi występowanie zauważonych przez niego problemów, można umówić się na spotkanie z pedagogiem lub psychologiem szkolnym.

Niezależnie jednak od tego, rodzic ma prawo szukać pomocy w poradni psychologiczno-pedagogicznej w rejonie swego zamieszkania. Psycholog i pedagog w poradni dokonają pogłębionej i specjalistycznej diagnozy ryzyka dysleksji dostosowanej do wieku dziecka. W efekcie rodzic otrzyma szczegółową opinię wskazującą mocne i słabe strony dziecka oraz zalecenia dotyczące wspomagania rozwoju, terapii i edukacji.

Warto skorzystać z zajęć terapii pedagogicznej. Konieczne mogą się również okazać spotkania z logopedą.

Dziecko nie może zostać poddane takiemu badaniu bez zgody rodzica/opiekuna. Do diagnozy ryzyka dysleksji wykorzystuje się specjalistyczne testy psychologiczne i pedagogiczne, powiązane ze szczegółowym wywiadem i obserwacją dziecka. Wizyta w rejonowej poradni psychologiczno-pedagogicznej nie wymaga skierowania i jest bezpłatna. Rodzic może prosić o badanie na własną rękę i nie musi ujawniać w szkole jego rezultatów, choć zazwyczaj jest to bardzo pomocne.

Warto dodać, że mogą Państwo sami pogłębić wiedzę o zjawisku dysleksji. Na rynku i w internecie dostępnych jest wiele publikacji na ten temat, jak również gotowych materiałów do pracy z dzieckiem. Należy jednak mieć świadomość, że nie wszystkie one są godne polecenia. W przypadku wątpliwości najlepiej zasięgnąć informacji u specjalistów w szkołach, poradniach albo w Polskim Towarzystwie Dysleksji.5 Warto szukać materiałów, które posiadają rekomendację tego towarzystwa.

Pracując z dzieckiem ryzyka dysleksji, należy pamiętać o tym, aby:

• dostosowywać wymagania wobec dziecka do jego możliwości w tych zadaniach, które sprawiają mu trudność (np. mniejsze porcje materiału do zapamiętania),
• starać się, by wprowadzane ćwiczenia bardziej przypominały zabawę niż naukę,
• nie karać za niepowodzenia, a podkreślać nawet najmniejsze postępy,
• nie przemęczać dziecka – w przeciwnym wypadku efekty pracy będą minimalne,
• dawać dziecku szansę na rozwijanie jego własnych zainteresowań, pasji, hobby,
• dawać więcej czasu na wykonywanie zadań, a jednocześnie okazji do ćwiczenia zaburzonych funkcji (np. powtórki, specjalne ćwiczenia – zabawy),
• eksperymentować z różnymi rodzajami ćwiczeń,
• stymulować wielozmysłowo – w czasie nauki i zabawy wykorzystywać jak najwięcej kanałów zmyslowych,
• używać przyjaznych materiałów (atrakcyjne pomoce dydaktyczne do nauki liter, wyrazów, wierszyków i piosenek),
• dawać odpowiednie polecenia i wyjaśnienia (krótkie, zwięzłe i jasne),
• podkreślać mocne strony dziecka i na nich przede wszystkim opierać się w pracy, koncentrować się na sukcesach, a nie na trudnościach, unikać sytuacji publicznego obnażania słabych stron dziecka i zadbać o to, aby miało szansę rozwijać swoje zainteresowania i odnosić sukcesy na jakimś polu – takie działania będą wspomagać budowanie pozytywnej samooceny.

 

W pracy z dzieckiem stosuj podejście multisensoryczne (wielozmysłowe)

Każdy człowiek ma modalności zmysłowe, dzięki którym uczy się najbardziej efektywnie. Eksperymentuj, aby odnaleźć to, co jest najbardziej skuteczne w przypadku Twojego dziecka. Przykłady metod bazujących na trzech podstawowych zmysłach:

Metody wizualne: używaj kolorowych karteczek samoprzylepnych, wykorzystuj obrazki, schematy, wykresy, wizualizuj, używaj kolorów do kodowania – podkreślania czy zaznaczania w tekście.

Metody słuchowe: czytaj – niech dziecko słucha, słuchajcie i śpiewajcie piosenki, rapujcie, rymujcie – dla lepszego zapamiętywania.

Metody dotykowo-ruchowe: zapisuj, uczcie się przy wykonywaniu czynności ruchowych (spacerując, biegnąc, jeżdżąc na rowerze, odbijając piłkę).

Najważniejsze cele rodziców dziecka z dysleksją i jej ryzykiem to:

• rozmawiać z dzieckiem na temat dysleksji i innych trudności w uczeniu się;
• być „rzecznikiem praw” swojego dziecka;
• znaleźć dodatkowego nauczyciela do pomocy albo/i terapeutę;
• budować i wspomagać samoocenę dziecka;
• pomagać w pracy domowej;

Aby uniknąć wstydu z powodu niepowodzeń w nauce szkolnej, dzieci mogą:

• pozorować chorobę, aby unikać stresujących dla nich sytuacji,
• ukrywać prace wykonywane w szkole lub gubić je,
• wynajdywać niezliczone wymówki, by nie wykonywać zadania, pracy domowej itp.
• wypracować zachowania stanowiące mechanizm radzenia sobie ze stresem, np. bycie „błaznem klasowym” albo uczniem niegrzecznym (w ich poczuciu lepsze to niż posądzenie, że się jest „głupim”).

 

Trudnościom w uczeniu się mogą towarzyszyć również problemy w relacjach społecznych. Dzieci z dodatkowo obniżonymi kompetencjami społecznymi mogą otrzymywać dużo negatywnych informacji o sobie ze strony dorosłych (reprymendy, krytyka). Odrzucenie przez inne dzieci, a także dorosłych, może wpływać na poczucie godności dziecka. Aby emocjonalnie sobie z tym radzić, dzieci mogą:

• bawić się chętniej z młodszymi dziećmi niż we własnej grupie wiekowej,
• przejawiać skłonność do „trzymania się” ze słabszymi uczniami,
• unikać aktywności, które wymagają interakcji z innymi dziećmi,
• udawać, że im „nie zależy” na dobrych ocenach czy uznaniu.

 

„Złe” zachowania dzieci z dysleksją, takie jak złość czy gniew, zwykle są wyrazem ich frustracji i cierpienia. Niska samoocena może powodować deprecjację własnej osoby, polegającą na nazywaniu siebie np. „głupim” oraz dostrzeganie tylko własnych wad.

Strategie budowania pozytywnej samooceny Twojego dziecka

• Pomóż dziecku rozpoznawać jego własne talenty, zdolności i pozytywne cechy.
• Pomóż dziecku rozwijać zainteresowania i wzmacniać obszary, w których jest dobre.
• Zachęcaj i wspieraj udział w dodatkowych zajęciach – w klubach sportowych, zajęciach w domach kultury, harcerstwie itp.
• Poproś nauczyciela, aby umożliwił dziecku zaprezentowanie jego zalet.
• Opowiadaj o ludziach, którym się powiodło mimo tego, że mieli dysleksję lub inne zaburzenia uczenia się. Używaj przykładów znanych osób z dysleksją.
• Daj dziecku dostosowane do wieku obowiązki, aby pomóc rozwijać pewność siebie.
• Pomóż dziecku osiągać realistyczne minicele jako kroki ku osiąganiu większych celów (metoda małych kroków).
• Gdy poprawiasz dziecko – unikaj sarkazmu czy krytykowania jego charakteru lub inteligencji. Gdy zachowa się źle – zwróć uwagę, że zachowanie było złe, a nie ono samo.
• Postaraj się, aby dziecko wiedziało, że cenisz je za to, kim jest.
• Komunikuj bezwarunkową miłość i niezachwianą wiarę w swoje dziecko.

Tworzenie środowiska do pracy

• Razem z dzieckiem wybierz miejsce dogodne do odrabiania lekcji; postaraj się, aby było to miejsce ciche i dobrze oświetlone.
• Ogranicz bodźce, które mogą rozpraszać dziecko, np. zbędne hałasy, występujące w Twoim domu w czasie odrabiania lekcji. Wyłącz telewizor.
• Upewnij się, czy dziecko ma wszystkie potrzebne przybory oraz dobrze zorganizowaną przestrzeń do pracy.

Wspólnie z Twoim dzieckiem wypracuj harmonogram dnia i zaplanuj codzienny specjalny czas na odrabianie lekcji.

• Trzymaj się harmonogramu tak ściśle, jak to tylko możliwe, aby wytworzyć korzystny nawyk.
• Dopasuj go do zajęć dodatkowych i pozaszkolnych dziecka, czasu posiłku, innych zadań, a także oczywiście Twojej możliwości udziału.
• Staraj się, aby pora nie była zbyt późna – wieczorem dziecko jest zbyt zmęczone.
• Uwzględnij preferencje Twojego dziecka: pewne dzieci wolą odrabiać lekcje zaraz po przyjściu ze szkoły, inne potrzebują najpierw zabawy i relaksu.
• Niektóre dzieci wolą najpierw odrobić to, co najłatwiejsze i to, co najbardziej lubią, inne odwrotnie – zaczynają od najtrudniejszych prac. Pozwól dziecku spróbować obu rozwiązań, a potem wspólnie wybierzcie to najlepsze dla niego.

 

BĄDŹ „rzecznikiem praw” swojego dziecka

Ta rola wiążę się z koniecznością głębszego wejścia rodziców w środowisko edukacyjne. Wymaga od rodzica poznania i zrozumienia procedur prawnych (przepisów i rozporządzeń MEN, ustaleń władz oświatowych w regionie, regulaminu i statutu szkoły). Najważniejsze wskazówki:

• Zdobądź jak najszerszą wiedzę o problemie Twojego dziecka, korzystając z wszelkich możliwych i wiarygodnych źródeł.
• Zbieraj dokumentację dotyczącą dziecka – opinie, wyniki badań, prace dziecka.
• Poznaj dokładnie cel programu wspomagającego Twoje dziecko w szkole.
• Dbaj o skuteczną i pozytywną komunikację ze szkołą. Doceniaj wysiłki szkoły! Komunikuj się z nauczycielami na początku roku szkolnego i utrzymuj kontakt przez cały rok.

 

Pamiętajmy o tym, że:

• profilaktyka jest zawsze tańsza i bardziej skuteczna od terapii, dlatego należy dbać o wszechstronny rozwój każdego dziecka, zarówno w domu, w przedszkolu, jak i w szkole;
• stymulująco na rozwój umysłowy dziecka i jego postępy w nauce oddziałują również zwyczaje czytelnicze rodziców oraz ich nastawienie wobec edukacji i książek.