Zaburzenia rozwojowe - to klasa zaburzeń dziecięcych, charakteryzujących się poważnym zniekształceniem funkcjonowania społecznego, poznawczego, ruchowego i językowego. Obejmuje przypadki głębszego stopnia odchyleń od norm rozwojowych. Do zaburzeń rozwojowych należą: niesłyszenie, niedosłyszenie, niewidzenie, niedowidzenie, niepełnosprawność ruchowa w tym afazja , upośledzenie umysłowe, autyzm, zespół Aspergera, niepełnosprawności sprzężone, choroby przewlekłe, niedostosowanie społeczne, zagrożenie niedostosowaniem społecznym. Uczniowie z takimi zaburzeniami wymagają stosowania specjalnej organizacji nauki- treści, metod i warunków pracy, dlatego otrzymują z poradni orzeczenia do kształcenia specjalnego. W przypadku ucznia posiadającego orzeczenie dostosowanie wymagań musi nastąpić na podstawie tego orzeczenia oraz wielospecjalistycznej diagnozy pedagogicznej dokonanej przez zespól koordynujący udzielanie temu uczniowi pomocy psychologiczno-pedagogicznej i na podstawie ustaleń zapisanych w IPET.

Odchylenia rozwojowe - są to indywidualne opóźnienia rozwoju w stosunku do ustalonych norm, nie będące jednak zaburzeniami z uwagi na niewielkie nasilenie objawów, ograniczony zakres i czas trwania. Do odchyleń rozwojowych należy m.in. inteligencja niższa niż przeciętna.

Specyficzne trudności w uczeniu się - ogólny termin dotyczący niejednorodnej grupy zaburzeń przejawiających się poważnymi trudnościami w rozumieniu i posługiwaniu się mową, pismem oraz w zakresie zdolności matematycznych. Zaburzenia te są uwarunkowane wewnętrznie i wywołane są dysfunkcjami centralnego układu nerwowego. Ujmując w latach sześćdziesiątych specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu jako syndrom zaburzeń zwany dysleksja rozwojową, prof. M. Bogdanowicz wprowadziła opisujące je formy: dysgrafia, dysortografia, dysleksja.

Dyskalkulia, czyli trudności w liczeniu

Oceniamy przede wszystkim tok rozumowania, a nie techniczną stronę liczenia. Uczeń ma, bowiem skłonność do przestawiania kolejności cyfr w liczbie i przez to jej zapis jest błędny. Zły wynik końcowy wcale nie świadczy o tym, że dziecko nie rozumie zagadnienia. Dostosowanie wymagań będzie, więc dotyczyło tylko formy sprawdzenia wiedzy poprzez koncentrację na prześledzeniu toku rozumowania w danym zadaniu i jeśli jest on poprawny -wystawienie uczniowi oceny pozytywnej.

Dysgrafia, czyli brzydkie, nieczytelne pismo

Dostosowanie wymagań będzie dotyczyło formy sprawdzania wiedzy, a nie treści. Wymagania merytoryczne, co do oceny pracy pisemnej powinny być ogólne, takie same, jak dla innych uczniów, natomiast sprawdzenie pracy może być niekonwencjonalne. Np., jeśli nauczyciel nie może przeczytać pracy ucznia, może go poprosić, aby uczynił to sam lub przepytać ustnie z tego zakresu materiału. Może też skłaniać ucznia do pisania drukowanymi literami lub na komputerze.

Dysortografia, czyli trudności z poprawną pisownią pod względem ortograficznym, fonetycznym, interpunkcyjnym itd.

Dostosowanie wymagań znowu dotyczy głównie formy sprawdzania i oceniania wiedzy z tego zakresu. Zamiast klasycznych dyktand można robić sprawdziany polegające na uzasadnianiu pisowni wyrazów, odwołując się do znajomości zasad ortograficznych oceniać odrębnie merytoryczną stronę pracy i odrębnie poprawność pisowni, nie wpisując tej drugiej oceny do dziennika. W żadnym wypadku dysortografia nie uprawnia do zwolnienia ucznia z nauki ortografii i gramatyki.

Dysleksja, czyli trudności w czytaniu przekładające się często również na problemy ze zrozumieniem treści

Dostosowanie wymagań w zakresie formy może nastąpić w klasach, gdzie programowo jest sprawdzanie opanowania tej umiejętności. Widząc trudności dziecka nauczyciel może odpytać go z czytanki na osobności, a nie przy całej klasie, nie ponaglać, nie krytykować, nie zawstydzać, nie mobilizować stwierdzeniami ”jak się postarasz to będzie lepiej", nie zadawać do domu obszernych czytanek do opanowania. - patrz zakładka dysleksja - porady.

Uczeń ze sprawnością intelektualną niższą od przeciętnej

Uczniowie z inteligencją niższą niż przeciętna (70-84 w skalach Wechslera) stanowią 14% populacji szkolnej. Uzyskują oni słabe wyniki w nauce, pomimo dużego własnego nakładu pracy a niekiedy nawet , mimo intensywnej stymulacji rozwoju. Największe trudności mają w rozumowaniu i logicznym myśleniu we wszystkich jego formach i przejawach. Poziom ich rozwoju słowno-pojęciowego odpowiada wcześniejszej fazie rozwojowej.

W szczególności uczniowie ci mają problemy z:

Wewnętrzną organizacją nowo nabytej wiedzy i integrowaniem jej z już posiadaną – stąd wolniej tempo uczenia się,
Generalizowaniem wiedzy oraz wykorzystywaniem jej w różnych dziedzinach,
Opanowaniem materiału o charakterze abstrakcyjnym- ze względu na bardzo słaba pamięć krótkotrwała, uczniowie ci zdecydowanie łatwiej pracują i uczą się na materiale konkretnym,
Umiejętnością myślenia przyczynowo- skutkowego,
Dokonywaniem porównań między zbiorami- różnicowanie i szukanie podobieństw,
Umiejętnością odróżniania cech istotnych od nieistotnych,
Dokonywaniem uogólnień, szczególnie o charakterze werbalnym.

Myślenie tych dzieci charakteryzuje : konkretyzm i mała samodzielność. Często uczą się „na pamięć” bez zrozumienia treści. Ich trudności nasilają się wraz z pokonywaniem kolejnych etapów edukacji.

W przypadku tych dzieci konieczne jest dostosowanie zarówno w zakresie formy, jak i treści wymagań. A więc przede wszystkim w tej grupie możemy mówić o obniżeniu wymagań. Pamiętać jednak należy, że obniżenie kryteriów jakościowych nie może zejść poniżej podstawy programowej.

Uczniowie słabowidzący

U takich uczniów niepełnosprawność w zakresie widzenia oznacza osłabienie wzroku, które nawet przy użyciu szkieł korekcyjnych wpływa negatywnie na ich osiągnięcia szkolne.

Symptomy trudności:

mylenie liter o podobnych kształtach
mylenie wyrazów o podobnej strukturze
przestawianie liter
nieprawidłowa technika czytania
brak rozumienia tekstu w całości
wolniejsze tempo czytania związane z problemamispostrzegania ca lego wyrazu, zdania
problemy z rozumieniemtekst ( konieczność koncentracji na postrzeganiu kształtu poszczególnych liter
możliwe trudności w pianiu z uwagi na obniżona sprawność spostrzegania i zakłócona koordynację wzrokowo-ruchową
możliwe popełnianie błędów, przestawianie, mylenie, opuszczanie liter, błędy ortograficzne, złe rozplanowanie stron w zeszycie.

Sposoby dostosowania wymagań edukacyjnych

właściwe umiejscowienie dziecka w klasie – zapobiegające odblaskowi pojawiającemu się pobliżu okna, zapewnienie właściwego oświetlenia i widoczności
udostępnianie tekstów w wersji powiększonej
podawanie modeli i przedmiotów do obejrzenia z bliska
zwracanie uwagi na szybką męczliwość ucznia związana ze zużywaniem większej energii na patrzenie i interpretację informacji uzyskanych droga wzrokową – wydłużenie czasu na wykonanie określonych zadań
umożliwienie dziecku korzystania z nagrań lektur szkolnych
w geometrii należy wprowadzać uproszczone konstrukcje z ograniczona do koniecznych liczba linii pomocniczych i konstrukcje geometryczne wykonywać na kartkach większego formatu niż zwykła kartka
Częste zadawanie pytania – „co widzisz?” w celu sprawdzenia i uzupełnienia słownego trafności doznań wzrokowych

Uczeń słabosłyszący

Problemy:

Trudności w zakresie myślenia, rozumienia związków przyczynowo-skutkowych
Trudności w interpretacji zjawisk, których rozumienie wymaga słuchania

Zakres dostosowania

Podawanie prostych informacji w formie pisemnej, wzbogacanie poleceń symbolem, ilustracjalub symbolem wyuczonym
Wydłużenie czasu na podjęcie decyzji, udzielenie odpowiedzi, wykonanie zadania,
Wypracowanie płaszczyzny porozumienia pozawerbalnego do potrzeb i możliwości ucznia
Pomoc przy organizowaniu warsztatu pracy poprzez wskazywanie właściwych metod.

Zespół Aspergera

Zanim nauczyciel podejmie pracę z dzieckiem z Zespołem Aspergera, powinien poprzedzić ją dokładną obserwacją ucznia, ocenić rodzaj ewentualnych zaburzeń zachowania w grupie rówieśniczej i zaburzeń emocjonalnych lub ewentualnie braku występowania umiejętności adekwatnych do wieku dziecka.

Podejmując się edukacji dziecka, u którego zdiagnozowano Zespół Aspergera, należy zapewnić mu możliwe jak największe poczucie bezpieczeństwa i zminimalizować częste występowanie zmian.

Cechy, które mogą wystąpić u dzieci z Zespołem Aspergera

Przed rozpoczęciem pracy z dzieckiem, u którego zdiagnozowano Zespół Aspergera należy wziąć pod uwagę możliwość wystąpienia niżej wymienionych cech:

możliwość niewielkiego rozwinięcia umiejętności motorycznych, takich jak kolorowanie, pisanie, posługiwanie się nożyczkami;
niedojrzałość społeczna;
problemy z koncentracją uwagi przez dłuższy czas;
prawie obsesyjne zainteresowanie dziecka wybranymi dziedzinami lub zajęciami;
możliwość odrzucenia dziecka przez rówieśników, a nawet wystąpienie wrogiego nastawienia;
chęć nawiązania i utrzymania silniejszych więzi i kontaktów z osobami dorosłymi;
problemy z nawiązaniem kontaktu z rówieśnikami i utrzymaniem ewentualnych bliższych więzi, kontakty są zwykle tylko powierzchowne;
zwiększona aktywność (nadaktywność), niepokój;
trudności w nauce, problemy z przyswajaniem wiedzy.

Dzieci z ZA mają trudności ze zrozumieniem zachowań społecznych. Nie potrafią one zrozumieć potrzeb oraz punktu widzenia innych osób i właściwie reagować na nie. Większość dzieci z ZA ma kłopoty z rozumieniem żartów. Mogą mieć trudności z zasadami konwersacji: mogą przerywać lub mówić w trakcie wypowiedzi innych osób, niestosownie coś komentować czy mieć trudności z rozpoczęciem i przerwaniem konwersacji. Uczniowie z ZA często miewają problemy z przystosowaniem się do zmian i niepowodzeń. Mogą być nieuważni i łatwo się rozpraszać.

Strategie do zastosowania w trakcie zajęć

* Trudności językowe
- ucz dziecko stosownych zwrotów inicjujących rozmowę
- ucz umiejętności konwersacji w małych grupach
- ucz zasad i dawaj wskazówki dotyczące kolejności zabierania głosu w trakcie rozmowy, przerywania jej czy zmiany tematy
- wyjaśniaj metafory i wyrazy wieloznaczne
- rób przerwy pomiędzy wydawaniem kolejnych poleceń i sprawdzaj czy zostały zrozumiane

* Naleganie na „niezmienność”
- przygotuj ucznia na potencjalne zmiany
- korzystaj z obrazków, harmonogramów by zasygnalizować nadchodzące zmiany

* Brak umiejętności w zakresie interakcji społecznych
- przedstaw dokładne oczekiwania i zasady dotyczące właściwego zachowania się
- dosłownie ucz zasad prawidłowego postępowania
- ucz jak wstępować w interakcje społeczne poprzez odgrywanie ról
- „posłuż” się innymi uczniami jako wskazówkami jak należy postępować
- korzystaj z systemu pomocy koleżeńskiej w czasie pozalekcyjnym
- ucz dzieci kontrolowania ich zachowań
- zachęcaj do gier opartych na konieczności współpracy
- chroń dziecko przed napastowaniem i drażnieniem

* Problemy z koncentracją
- częsta pomoc nauczyciela i ponowne skierowanie uwagi na zadanie
- dziel zadania na mniejsze części
- wyznacz odpowiedni czas trwania „sesji roboczych”
- posadź ucznia w przednim rzędzie

* Wrażliwość emocjonalna
- chwal ucznia i mów mu co zrobił dobrze
- naucz go prosić o pomoc
- stosuj strategie powtórzeniowe
- pomóż uczniowi zrozumieć własne zachowania i reakcje innych
- edukuj pozostałych uczniów
- bądź cichy, przewidujący i rzeczowy w relacji z dzieckiem z ZA